انجمن غیبی

«یک سال پیش از اعلان مشروطیت در ایران از راه روسیه و اسلامبول به اروپا سپس به مصر و حجاز و هند رفته در آغاز جنگ جهانگیر پشین به ایران برگشته با دختر نوشین روان حاج میرزا حسن رشدیه بنیانگذار آموزشگاه های جدید در ایران ازدواج کردم و در نخستین روز به وی گفتم که شما نباید از مردان رو بگیرید و باید برای رفع و آزادی زنان از کفن سیاه اقدامات کنیم.
همسرم در پاسخ گفت: اغلب و اکثر ملت زمامداران و پیشوایان ایران کاملا مخالف این مرام هستند ما را تکفیر و واجب القتل خوانده از هیچگونه اضرار و آزار کوتاهی نخواهند کرد.
جواب دادم اقدامات سری و با احتیاط خواهیم کرد و امیدوارم با تدابیر لازمه به مقصود برسیم. وانگهی چون مرام ما مقدس و نجات بخش ایران است، بر فرض اگر خون ما بریزند سبب آبیاری درخت مبارک آزادی زنان بیچاره و ستمکش این کشور خواهد شد. »
جملات بالا درد و دلهای «میرزا ابواقاسم آزاد» همسر شهناز آزاد مدیر مسئول روزنامه نامه بانوان است که در 1307 مجمعی در شهر طهران در جهت رفع حجاب زنان به نام مجمع کشف حجاب تاسیس کرد و البته به خاطر این نو خواهی توبیخ شد.

ابوالقاسم آزاد در اندیشه دفاع از حقوق نسوان تنها نبود. در مجلس اول حاج محمد تقی وکيل الرعايا نماینده همدان منتقد در شمار دیوانگان قرار دادن زنان شد و از حق رای زنان دفاع کرد. اگرچه به سخنانش چندان توجهی نشد. میرزا حسن تقی زاده؛ نماینده مجلس پیگیر پرونده دختران قوچان در مجلس اول بود. میرزا فتحعلی آخوندزاده و میرزا آقاخان کرمانی از روشنفکران نام آشنای مشروطه خواه بودند که از وضعیت زنان انتقادها کردند. میرزاده عشقی شاعر و روزنامه نگار هم اشعاری در نقد وضعیت زنان به ویژه حجاب زنان در منظومه کفن سیاه و نمایشنامه ی آدم و حوا دارد. تقی رفعت روزنامه نگار، متخلص به فمینا، مقالاتی را درباره فمینیسم در روزنامه تجدد و ... ترجمه و تالیف می کرد.
میرزا یحیی دولت آبادی؛ برادر صدیقه دولت آبادی، همواره از خواهر خود حمایت می کرد. فرخ دین پارسا؛ همسر فخرآفاق پارسا، مدیر مسئول مجله جهان زنان و اولین روزنامه نگار زن تبعیدی هم همپای همسرش در این زمینه فعال بود. آقا میرزا سید رضی رئیس الاطبا؛ هم از کمکهای مادی به دخترش مریم عمیدملقب به مزین السطنه، صاحب امتیاز و سردبیر روزنامه شکوفه دریغ نمی کرد و...
اولین متن فمینیستی که در ایران ترجمه شد کتاب «قاسم امین» با نام «آزادی زنان » است که یوسف اعتصام الملک برای اولین بار آن را ترجمه کرده است.
در مجله جمعیت نسوان وطنخواه (2-1301ه.ش) که جز جدی ترین مجلات زنان بود، مردان نویسندگان ثابت بودند. بخش ادبیات راجع به نسوان اغلب به شعرهای صادق بروجردی اختصاص داشت. وی که شعرهایش را در انتقاد از وضعیت زنان در مجله به چاپ می رساند، گاه مقالاتی هم درباره انتقاد از حجاب می نگاشت. شاهزاده یحیی اسکندری، در هر شماره نمایشنامه اش به چاپ می رسید. دکتر علیم الملک، معاون مدرسه دولتی و معلم مدرسه دواسازی قول داده بود، که درباره طب خانگی برای خانم های مترقی بنویسد و سعید نفیسی، نویسنده و استاد دانشگاه، مقالاتی درباب مهمترین وظیفه خانم ها در قبال پسرانشان می نگاشت. دکتر علی مستشفی طبیب مریضخانه بلدی از اینکه جمعیت نسوان وطنخواه کلاس اکابر برای زنانی که در جهل مانده اند، باز کرده است، اظهار خوشحالی کرد...